Migrena to przewlekła napadowa choroba neurologiczna, cechująca się napadami bólu głowy o umiarkowanym lub dużym natężeniu oraz towarzyszącymi mu objawami, takimi jak m.in. nadwrażliwość na światło i dźwięki oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe, jak nudności i wymioty. U części osób napad bólu poprzedza aura migrenowa – zaburzenia widzenia, drętwienie, mrowienie, a nawet osłabienie mięśni. W leczeniu stosuje się leki przyjmowane doraźnie (na początku napadu) i profilaktycznie.
Co to jest migrena i jakie są jej przyczyny?
Migrenę zalicza się do tzw. pierwotnych bólów głowy, czyli takich, które nie są wynikiem innych towarzyszących chorób. Migrena charakteryzuje się napadowym występowaniem bólów głowy, którym czasem towarzyszą dodatkowe objawy neurologiczne. Teorii dotyczących powstawania i rozprzestrzeniania się migrenowych bólów głowy jest wiele i żadna ostatecznie nie wyjaśnia wszystkich wątpliwości.
Obecnie uznaje się, że w powstaniu migreny biorą udział czynniki neuronalne oraz naczyniowe. Oznacza to, że migrena stanowi wynik współistnienia zmian w układzie nerwowym – wydzielania neuroprzekaźników, pobudzenia receptorów, a także w układzie krążenia – skurczu i rozkurczu naczyń krwionośnych mózgu.
Jak często występuje migrena?
Częstość występowania migreny w populacji szacuje się na około 12%. Migrena częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej migrena występuje między 30. a 39. rokiem życia – nawet u 24% kobiet w tej grupie wiekowej i 7% mężczyzn.
Jak się objawia migrena?
Choć słowo migrena kojarzy się głównie z bólem głowy, to typowy napad migreny ma aż cztery fazy i obejmuje:
- fazę prodromalną, czyli zwiastunową
- aurę migrenową
- ból głowy (któremu mogą towarzyszyć inne objawy)
- objawy postdromalne.
Dokładny przebieg napadu i objawy mogą się różnić u konkretnych osób.
Faza zwiastunowa (prodromalna) migreny
Wiele osób chorujących na migrenę zaczyna odczuwać pewne niespecyficzne objawy od 24 do 48 godzin przed wystąpieniem migrenowego bólu głowy. Mogą one obejmować wzmożone ziewanie, uczucie euforii lub przeciwnie – obniżenie nastroju, drażliwość, zwiększony apetyt (często na konkretne pokarmy), zaparcia i sztywność karku.
Aura migrenowa
Około jednej na cztery osoby chorujące na migrenę doświadcza aury migrenowej. Aura migrenowa to zespół objawów poprzedzających wystąpienie bólu głowy. Objawy aury migrenowej mogą obejmować:
- zaburzenia widzenia – migające światła lub jasne punkty, zygzakowate linie
- drętwienie lub mrowienie palców jednej ręki, warg, języka lub dolnej części twarzy.
Podczas aury migrenowej może wystąpić jeden objaw lub więcej objawów.
Aura może też obejmować inne zmysły i czasami mogą powodować tymczasowe osłabienie mięśni lub trudności z mówieniem, a objawy te mogą być bardzo niepokojące. Rzadko w przebiegu aury migrenowej dochodzi do przejściowego, całkowicie odwracalnego osłabienia jednej połowy ciała.
Charakterystyczną cechą aury migrenowej jest to, że trwa ona krótko – zwykle od kilku do 20 minut i bardzo rzadko dłużej niż 60 minut. Ból głowy zwykle się pojawia bezpośrednio po ustąpieniu aury (u niektórych osób jeszcze podczas trwania aury). Istnieje jednak forma migreny, w której nie występuje ból głowy – wówczas pojawia się tylko aura migrenowa.
Migrena – ból głowy
Migrenowy ból głowy zwykle się zaczyna stopniowo, nasila w ciągu od jednej godziny do kilku godzin i ustępuje również stopniowo. Często dotyczy tylko jednej strony głowy. Ból głowy jest zazwyczaj tępy i stały, gdy ma łagodne lub umiarkowane nasilenie i staje się pulsujący, gdy jest silniejszy.
Migrenowe bóle głowy mogą się nasilać pod wpływem światła, kichania, wysiłku, gwałtownego poruszania głową lub aktywności fizycznej. Wiele osób szuka ulgi, kładąc się w zaciemnionym, cichym pomieszczeniu. U dorosłych migrenowy ból głowy trwa zwykle kilka godzin, choć się zdarza, że u niektórych osób może trwać aż 72 godziny.
Migrenowym bólom głowy często towarzyszą nudności i wymioty, a także nadwrażliwość na światło i hałas. Niektóre osoby są również bardzo wrażliwe na dotyk i mogą odczuwać ból podczas wykonywania zwykłych czynności (takich jak czesanie włosów, golenie).
Czy migrena jest groźna?
Objawy typowego ataku migreny mogą być bardzo przykre, niepokojące, a ból głowy silny, ale w większości przypadków po zakończeniu ataku nie występują żadne trwałe skutki zdrowotne.
Istnieją jednak niepokojące objawy, które powinny skłonić osobę chorującą na migrenę do zgłoszenia się do lekarza. Należą do nich:
- zmiana tzw. wzorca bólu głowy (np. zwiększenie częstotliwości lub nasilenia napadów) lub pojawienie się innego rodzaju bólu głowy niż dotychczas
- aura migrenowa, która nie ustępuje w ciągu 60 minut
- dezorientacja, podwójne widzenie, dzwonienie w uszach, sztywność karku lub osłabienie jednej strony ciała.
Ryc.Typowa lokalizacja bólu głowy w migrenie
Co robić w przypadku wystąpienia objawów migreny?
Mimo że pierwszy w życiu napad migreny może bardzo przestraszyć chorego, migrena nie jest chorobą zagrażającą życiu. Jeżeli u pacjenta występują napadowe bóle głowy o opisanej powyżej charakterystyce, należy się zgłosić do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Z reguły migrena nie wymaga pilnej interwencji lekarskiej. Jeżeli natomiast do bólu głowy dołączają się zaburzenia świadomości lub przytomności, lub narastający niedowład kończyn, należy pilnie wezwać pogotowie ratunkowe.
Pacjent z już rozpoznaną migreną w przypadku wystąpienia kolejnego bólu głowy powinien jak najszybciej przyjąć lek przeciwbólowy zalecony przez lekarza. Skuteczność leczenia zależy w dużej mierze od szybkości przyjęcia leku i jest największa w przypadku, gdy ból głowy nie zdążył jeszcze osiągnąć maksymalnego natężenia. Chory na migrenę nie powinien więc czekać, licząc, że ból głowy może „przejdzie”.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie migreny?
Rozpoznanie migreny zgodnie z obowiązującymi w Polsce kryteriami ustala się na podstawie wywiadu, tzn. co najmniej kilkukrotnego występowania bólów głowy o charakterystyce migrenowej. Do rozpoznania migreny nie są konieczne badania dodatkowe, chociaż z reguły wykonuje się badania obrazowe mózgu i ew. EEG w celu wykluczenia innych chorób.
Jakie są metody leczenia migreny?
Leczenie migreny można podzielić na leczenie doraźne napadu bólu głowy oraz leczenie profilaktyczne, które ma doprowadzić do zmniejszenia liczby napadów migreny.
Leki na migrenę – leczenie doraźne
W leczeniu doraźnym stosuje się leki przeciwbólowe (paracetamol, kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki przeciwzapalne), pochodne ergotaminy lub tryptany. W przypadku wystąpienia migrenowego bólu głowy lek przeciwbólowy należy przyjąć jak najszybciej. Jeżeli chory nie odczuwa poprawy po jednym rodzaju leków, lekarz zaleci przyjmowanie leku z innej grupy. W przypadku ciężkich migrenowych bólów głowy leczeniem z wyboru są tryptany. Jeżeli bólowi głowy towarzyszą nudności lub wymioty, konieczne może być doraźne podanie leku przeciwwymiotnego (np. metoklopramidu), a w przypadku nasilonych wymiotów dożylne podawanie leków.
U chorych, u których napady bólu głowy występują bardzo często i wymagają przyjmowania dużych ilości leków przeciwbólowych, istnieje ryzyko rozwinięcia się bólu głowy z nadużywania leków przeciwbólowych. Jest to trudny do leczenia i bardzo utrudniający funkcjonowanie chorym ból głowy. Dlatego każdy chory na migrenę powinien monitorować liczbę przyjmowanych w miesiącu leków przeciwbólowych, aby nie dopuścić do rozwoju polekowego bólu głowy. Gdy napady migreny są bardzo częste i/lub bardzo uciążliwe dla chorego, należy rozważyć leczenie profilaktyczne.
W ostatnim czasie pojawiły się także nowe leki stosowane w migrenie – tzw. gepanty (antagoniści receptora CGRP), do których należy rimegepant. Podaje się go w trakcie rozwijającego się napadu bólu (im wcześniej, tym lepiej).
Leki na migrenę – leczenie profilaktyczne
Leczenie profilaktyczne migreny polega na codziennym przyjmowaniu leków, które mają zmniejszyć liczbę napadów bólu głowy. Leki stosowane w leczeniu profilaktycznym nie mają działania przeciwbólowego i można je kojarzyć z lekami stosowanymi doraźnie. Leki te nie zaczynają też działać od razu i na ich efekt (tzn. zmniejszenie częstości występowania bólów głowy) niekiedy trzeba poczekać kilka miesięcy. W leczeniu profilaktycznym stosuje się różne grupy leków (np. leki kardiologiczne, takie jak propranolol czy flunaryzyna, leki przeciwpadaczkowe, jak kwas walproinowy czy topiramat, czy leki przeciwdepresyjne, takie jak amitryptylina). Ostatnio pojawiły się nowe leki, które są skuteczne i bezpieczne. Należą do nich: antagoniści receptora CGRP, czyli rimegepant, który jest przeznaczony zarówno do leczenia profilaktycznego, jak i doraźnego, oraz tzw. przeciwciała monoklonalne blokujące CGRP (np. fremanezumab) i blokujące receptor CGRP (CGRP-R), np. erenumab. W przypadku braku skuteczności czy złej tolerancji jednego leku, lekarz zaleci zmianę leczenia i przepisze lek o odmiennym mechanizmie działania. Należy pamiętać, że oceny skuteczności leczenia profilaktycznego migreny można dokonać co najmniej po kilku miesiącach regularnego stosowania leku.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie migreny?
Całkowite wyleczenie migreny nie jest możliwe, chociaż u poszczególnych pacjentów częstość występowania napadów migreny jest bardzo różna (od bólów występujących prawie codziennie do kilku epizodów w całym życiu).
Nie jest to jednak choroba zagrażająca zdrowiu i życiu pacjenta, choć może upośledzać jego jakość życia. Osoby, które cierpią na częste napady migrenowego bólu głowy o znacznym nasileniu mogą z powodu migreny gorzej funkcjonować zawodowo i społecznie.
Powikłania w migrenie występują bardzo rzadko i obejmują stan migrenowy (tzn. ból migrenowy o znacznym nasileniu utrzymujący się dłużej niż 72 godziny) oraz migrenowy udar mózgu, gdy objawy neurologiczne występujące jako aura migrenowa (m.in. zaburzenia widzenia, zaburzenia czucia) utrzymują się ponad tydzień i spowodowane są ogniskiem niedokrwienia w mózgu.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia migreny?
Częstość występowania napadów bólu głowy jest różna u poszczególnych chorych oraz w poszczególnych okresach życia, ale migrena jest uznawana za chorobę przewlekłą.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na migrenę?
Nie są znane skuteczne sposoby zapobiegania zachorowaniu na migrenę, ale u chorych z migreną znanych jest wiele czynników prowokujących wystąpienie napadu bólu głowy, których unikanie pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia napadu bólu głowy. Czynniki te mogą się różnić u poszczególnych chorych, a do najczęstszych zalicza się: stres emocjonalny lub wręcz przeciwnie odprężenie po stresie (tzw. weekendowe/wakacyjne bóle głowy), zmiany hormonalne (np. miesiączka u kobiet, przyjmowanie leków hormonalnych), niektóre pokarmy (czekolada, kakao, alkohol, produkty nabiałowe, tłuste potrawy), głód, niedobór snu lub zbyt długi sen, zmęczenie lub duży wysiłek fizyczny, gwałtowne zmiany pogody, pobyt w górach na dużych wysokościach.
